کاربرد دیگ بخار در صنعت رنگرزی و نساجی
دیگ بخار وسیله‌ای است که این روزها مورد توجه بسیاری از صنایع قرار گرفته است، چرا که روی هزینه‌های تولید و کیفیت محصول نهایی، بسیار تاثیرگذار است. به همین دلیل با نگاهی به صنایع متوجه می‌شویم که دیگ بخار از مرحله‌ی طراحی گرفته تا تولید و بسته بندی نهایی در همه جای سیستم حضور دارد. به طور کلی حرارتی که بخار تولید می‌کند نسبت به آب داغ بالاتر است و در قبال این حرارت نیز آسیب بسیار کمتری به دستگاه‌ها وارد می‌کند. این برای هر صنعتی یک مزیت بسیار بزرگ به حساب می‌آید و طبیعتاً نساجی و رنگرزی نیز از این قائده مستثنی نیستند. حتی بسیاری از صنایع مرتبط دیگر با رنگرزی نیز از این پوست اندازی عقب نمانده‌اند و دیگ بخار و سیستم‌های مبتنی بر آن را وارد کار خودشان کرده‌اند که خشکشویی‌های صنعتی و همچنین کارخانجات فرش از مهم‌ترین آن‌ها هستند.
اما از آنجایی که دیگ بخار تاثیر به‌سزایی روی کارخانجات نساجی و همچنین رنگرزی داشته است، قصد داریم تا در ادامه مطلب به بررسی کاربردهای اصلی و حیاتی دیگ بخار در این صنایع بپردازیم. پس با ما همراه باشید تا نقش دیگ بخار را مرحله به مرحله و دقیق بررسی کنیم. در ابتدا به سراغ نساجی می‌رویم.
دیگ بخار
کاربرد دیگ بخار در صنایع نساجی
اگر کمی راجع به فرم‌های صنعتی کارخانجات نساجی تحقیق کنیم، متوجه می‌شویم که دیگ بخار نقش قلب تپنده‌ی این کارخانجات را دارد و بخشی ضروری از هر کارخانه‌ای به شمار می‌آید. صنایع نساجی در همه‌ی مراحل خودشان به بخار تولید شده توسط دیگ بخار احتیاج دارند. تولید الیاف، بافت، رنگرزی، خشک کردن، چاپ و متعادل سازی دما در تجهیزات و سیستم از جمله کاربردهای دیگ بخار در صنایع هستند. همان طور که می‌دانید در صنعت نساجی از انواع نخ‌ها و ابریشم و پارچه استفاده می‌شود که هر کدام از آن‌ها می‌توانند بسته به محصول نهایی سیستم، مصنوعی و یا طبیعی باشند. به طور کلی نساجی فرآیندی پیچیده است که می‌توان آن را به بخش‌های زیر تقسیم کرد:
- صنعت نساجی پنبه
- صنعت نساجی پشم
- صنعت نساجی ابریشم
- صنعت نساجی کتان
- صنعت نساجی مرتبط با الیاف شیمیایی
- صنعت نساجی مرتبط با ریسندگی
از طرف دیگر نساجی با این کارخانجات نیز لینک می‌شود:
- نخ ریسی
- بافندگی
- رنگرزی
- پوشاک
در صنعت نساجی از دیگ‌های بخار برای فرآوری مواد اولیه استفاده می‌شود، البته استفاده‌ی دیگ بخار در نساجی به این مورد ختم نمی‌شود، چرا که از دیگ بخار از اولین فرآیند یعنی دستگاه پرزسوز تا فرآیند بخار برای جلوگیری از چروک شدن و از بین بردن رطوبت اضافه‌ی پارچه، استفاده می‌کنند.
شاید عجیب به نظر برسد اما تجهیزات خشک‌کن نیز از بخار جدا نیستند و بدون بخار از کار باز می‌مانند. مثلاً جعبه شستشو و دستگاه درام خشک‌کن در تمیز کردن الیاف و پارچه‌ها، از جمله وسایلی هستند که ماهیت خشک‌کن دارند، اما با بخار کار می‌کنند. پس به طور واضحی می‌توان فهمید که یک دیگ بخار صنعتی درجه یک تا چه حد می‌تواند برای یک کسب و کار وابسته به نساجی ایده‌آل باشد.
مزایای استفاده از دیگ بخار در صنایع نساجی و رنگرزی
این دیگ‌ها می‌توانند مواد را ضدعفونی و استریل کنند و در صورتی که از برق استفاده کنند، آلودگی ایجاد نمی‌کنند که یک امتیاز بسیار خوب برای جلوگیری از آسیب رسیدن به محیط زیست به شمار می‌آیند. این دیگ‌ها برای کاربران نیز آلودگی و مسمومیت ایجاد نمی‌کنند.
از طرفی این دیگ‌ها برای راه اندازی، نیاز به هزینه‌ی به مراتب کمتری دارند و عمر مفید بیشتری نیز دارند. در این دیگ‌ها امکان انجام کنترل کامل روی فرآیند تولید گرما وجود دارد، به گونه‌ای که می‌توان اندازه‌ی گرمای تولیدی و انرژی مصرفی را نیز در آن‌ها به صورت دقیق اندازه گیری کرد. علاوه بر همه‌ی این موارد نباید از توزیع یکسان دما در این دیگ‌ها غافل شد.
نکته‌ای که استفاده از دیگ بخار در صنایع نساجی و رنگرزی را به شدت مقرون به صرفه‌تر می‌کند، این است که می‌توان از باقیمانده‌ی ظرفیت این دیگ‌ها برای تامین رطوبت فضای کارخانه و یا گرمادهی‌های مجدد و پیش‌گرم کردن قطعات مختلف و الیاف استفاده کرد که سرعت و کیفیت کار را تا حدود بسیار زیادی بالا می‌برد.
کاربرد دیگ بخار در صنایع رنگرزی
یکی از مراحل اولیه و اساسی در نساجی، رنگ دادن به الیاف است. رنگ این الیاف باید همیشه استانداردهای خاصی را از نظر ثبات و وضوح داشته باشد، چرا که از آن‌ها برای تولید انواع پارچه استفاده خواهد شد. پارچه‌هایی که در صورت پایین بودن کیفیت و ثابت نبودن رنگ، به شدت کم‌کیفیت تلقی خواهند شد و همین افت کیفیت موجب بلااستفاده شدن آن‌ها خواهد شد.
در نساجی، فرآیند رنگرزی مجموعه عملیاتی است که در آن مواد اولیه‌ی مورد استفاده در کارخانجات مختلف نساجی مانند نخ و پارچه در محلول‌های خاصی که به صورت اختصاصی برای رنگ کردن ساخته شده‌اند، قرار می‌گیرند تا به رنگ مورد نظر تولید کننده در بیایند. در این فرآیند دو نکته بسیار حائز اهمیت است و باید به دقت روی فرایند، پیاده سازی شود:
- دمای عملیات رنگرزی
- زمان عملیات رنگرزی
دلیل اهمیت این دو مورد نیز این است که در صورت برقرار بودن دو شرط بالا، فرآیند به بهترین شکل انجام می‌شود و مواد رنگ‌زا به بهترین شکل، کار خود را انجام می‌دهند. از آنجا که دیگ بخار امکان تنظیم و کنترل دقیق دما را به اپراتور خود می‌دهد، تبدیل به یکی از ارکان مهم رنگرزی شده است. جالب است بدانید که قبل از ورود دیگ بخار به عرصه‌ی نساجی، این عملیات با آزمون و خطای فراوان، از روش سنتی انجام می‌شد و نتیجه‌ی آن‌ها در بسیاری از موارد نیز مطلوب نبود.
دیگ بخار چه تغییری در روند سنتی رنگرزی ایجاد کرد؟
قبل از این که بخواهیم این فرآیند را توضیح بدهیم، لازم است بگوییم که رنگرزی به روش سنتی بسیار زمان‌بر و تا حدودی نیز سخت است. به همین دلیل دیگ بخار برای این فرآیند حکم معجزه را دارد، چرا که این فرآیند طولانی و کلافه کننده را به طور کامل مکانیزه و اتوماتیک می‌کند.
در رنگرزی به روش سنتی ابتدا یک ظرف بسیار سنگین و بزرگ مسی در معرض حرارت قرار می‌گرفت، حرارتی که اندازه‌گیری میزان دقیق آن امری بسیار سخت و تا حدودی غیر ممکن بود! سپس کلاف‌های مورد نظر به همراه رنگ مورد نظر در این دیگ‌ها جوشانده می‌شدند. اما جای سخت کار این است که یک نفر باید بالای سر این دیگ بماند و کلاف‌ها را با چوب در این دیگ جوشان هم بزند. بعد از یک ساعت وحشتناک، کلاف قابلیت این را داشت که از دیگ مسی خارج شده و به ترتیب با آب نیمه گرم و در انتها نیز با آب سرد شسته و آبگیری می‌شد تا رنگ تثبیت و عملیات به اتمام می‌رسید.
جالب است بدانید که امروزه تمامی این مراحل رنگرزی با کمک مستقیم و غیرمستقیم دیگ‌های بخار انجام می‌شود. تنظیم دمای آب و بخار، جوشاندن کلاف‌ها و الیاف، هم زدن آن‌ها و حتی خارج کردن و شستشوی نهایی آن‌ها، به کمک دیگ بخار انجام می‌شود. یک نکته‌ی مهم دیگر در مورد این فرآیند‌ها، مکانیزه بودن آن‌هاست که یک امتیاز بزرگ برای صنایع مختلف است. در ادامه به بررسی معایب رنگرزی سنتی خواهیم پرداخت.
معایب رنگرزی سنتی چیست؟
در رنگرزی به روش سنتی، مصرف سوخت برای رساندن آب به دمای جوش بسیار بالاست که موجب هزینه‌های بالایی نیز خواهد شد. یکی از موارد خطرناک در این فرآیند نیز دستی بودن انجام آن است؛ به گونه‌ای که ریسک سوختگی کارگر و همچنین خطاهای کاری در آن بسیار بالاست که از موارد منفی برای این روش به حساب می‌آید. یکسان نبودن دما در همه‌جای دیگ نیز از دیگر معایب این روش است. این اتفاق ممکن است منجر به دو رنگ شدن کلاف شود که یک اتفاق بسیار بد محسوب می‌شود. راندمان کاری پایین و همچنین پایین بودن کیفیت محصول نهایی به نسبت روش‌های نوین، از مهم‌ترین معایب روش سنتی رنگرزی است.
دیگ بخار
انواع کوره و انواع سوخت‌های مورد استفاده در دیگ بخار
کوره‌ها می‌توانند برای تامین انرژی، از برق و یا از سوخت استفاده کنند که در مورد اول نتیجه‌ی کار بسیار عالی و بدون آسیب رساندن به محیط زیست و تولید گازها و مواد سمی خواهد بود. در کوره‌های نوع دوم که تامین کننده‌ی انرژی برای دیگ بخار هستند نیز از سوخت‌های مختلفی مانند: روغن‌های دیزل و روغن‌های سنگین، زغال سنگ، گاز مایع و گاز طبیعی و حتی در برخی از موارد سوخت‌های جامد استفاده می‌گردد. چند مثال خوب از سوخت‌های جامد برای راه اندازی کوره، چوب و سوخت‌های زیستی هستند.
این کوره‌ها شاید از نظر هزینه‌ای مقرون به صرفه‌تر از کوره‌های برقی باشند، اما نباید از این نکته غافل شوید که همه‌ی آن‌ها آلایندگی بسیار بالایی دارند که موجب آسیب رساندن به طبیعت خواهد شد. از طرفی استهلاک کاری این کوره‌ها نیز بسیار بالاست.
دیگ بخار مناسب رنگرزی کدام است؟
در هنگام انتخاب دیگ بخار برای رنگرزی باید حواستان بسیار جمع باشد، چرا که شما باید بهترین مورد را از نظر راندمان و سطح کاری انتخاب کنید. به طور کلی یک دیگ بخار مناسب باید دارای کیفیتی بسیار بالا در بخاردهی و امکان کنترل دقیق میزان دما باشد. فراموش نکنید که این امر تاثیر به‌سزایی روی نتیجه‌ی نهایی کار شما خواهد داشت. حال اگر شما هم به تولید یک محصول باکیفیت و درجه یک فکر می‌کنید، بهتر است به فکر انتخاب یک دیگ بخار بسیار باکیفیت باشید، چرا که دیگ بخار نقشی اساسی روی تثبیت رنگ‌ها و صاف و درجه یک بود ظاهر و باطن پارچه‌ها دارد.
قیمت و ظرفیت دیگ بخار نساجی
ظرفیت این دیگ‌ها برای یک واحد صنعتی با توجه به بزرگی و ظرفیت تولید یک کارخانه، تعیین می‌شود. این دیگ‌ها با توجه به تکنولوژی به کار رفته در آن‌ها دارای قیمت‌های مختلفی هستند. بهتر است قبل از اقدام به خرید دیگ بخار مورد نظرتان، با افراد متخصص مشورت کرده و از چند منبع معتبر، استعلام قیمت‌ها را انجام بدهید تا پس از خرید دچار اشتباه و ضررهای مالی و زمانی نشوید.
هزینه‌های شما برای خرید یک دیگ بخار خوب باعث کاهش هزینه‌های مختلفی مانند حامل‌های انرژی و هزینه‌های تعمیر و نگهداری تجهیزات مختلف خواهد شد. به همین دلیل است که استفاده از یک دیگ بخار خوب به منزله‌ی سرمایه گذاری برای کسب و کارتان خواهد بود.
نتیجه گیری و جمع بندی
در هر کسب و کاری لازم است که ما همیشه خودمان را از نظر اطلاعات و تجهیزات، به‌روز نگه داریم؛ به همین منظور بهتر است برای استفاده از بهترین و جدیدترین تکنولوژی‌ها، فکر کردن بیش از اندازه به هزینه‌های مربوط به خرید مناسب را کنار بگذاریم، چرا که هزینه‌هایی در قالب به‌روز رسانی تجهیزات و استفاده از تکنولوژی‌های جدید، در واقع سرمایه گذاری‌هایی بسیار مفید و کاربردی برای تجارت ما هستند.
در مورد دیگ بخار هم باید گفت که علاوه بر کاربردهای رایج آن، روی صنایع رنگرزی و نساجی نیز تاثیرات به‌سزایی گذاشته است و موجب بهینه‌تر شدن این صنایع و همچنین ارتقای تولیدات و پایین آمدن هزینه‌های تولید در آن‌ها شده است. یکی از مهم‌ترین مزایای استفاده از دیگ بخار در این سیستم‌ها نیز افزایش عمر مفید دستگاه‌ها و همچنین پایین آوردن میزان خرابی دستگاه‌ها است.
شاید پیاده سازی دیگ بخار در رنگرزی‌ها و نساجی‌ها و به طور کلی جایگزینی آن‌ها با سیستم‌های سنتی، کمی سخت باشد و تولید شما را چند روزی با توقف مواجه کند؛ اما در دراز مدت شما نتیجه و اثر آن را خواهید دید. اگر در مورد این تغییر دچار شک و تردید هستید، بهتر است در مورد مزایای مدرن کردن فرایند نساجی و رنگرزی، از افراد باسابقه و باتجربه در این زمینه مشورت بگیرید.