چگونگی کاربرد دیگ بخار در پرورش قارچ

قارچ غذای مورد علاقه بسیاری از افراد محسوب می‌شود، به ویژه در فصل زمستان که نمی‌توان از سوپ داغی که با قارچ‌های وحشی درست شده گذشت. اما آیا می‌دانید که قارچ چگونه پرورش می‌یابد. کشت قارچ بسیار ساده و سرعت رشد بسیار زیادی دارد، اما محیط کشت آن خصوصاً به لحاظ کنترل دما کاملاً خاص است. به منظور بهبود بهره‌وری، بخار با دمای ثابت که از ژنراتور بخار برقی حرارتی تولید می‌شود، دمای محیط را برای رشد پایدار انواع قارچ‌ها تضمین می‌کند. /دیگ بخار

انواع قارچ‌ها کدامند؟

تعداد گونه‌های خوراکی قارچ بسیار زیاد است ولی از آنجا که هر نوع قارچ فقط در شرایط آب و هوایی خاصی یافت می‌شود، بنابراین فقط تعدادی از آن‌ها را می‌توان در شرایط کنترل شده در مزارع قارچ پرورش داد. از انواع قارچ‌ها می‌توانیم به قارچ‌های دکمه‌ای سفید، قهوه‌ای، پورتوبلو، شاه صدف، قیفی، مورلز، شیتاکی و صدفی اشاره کنیم.

قارچ شیتاکی (Shiitake) حاوی ترکیبی آلی از خانواده استروئیدها موسوم به ارگوسترول است که سبزیجات معمولی فاقد آن هستند. این ماده تحت نور خورشید به ویتامین دی تبدیل می‌شود و موجب افزایش جذب کلسیم در بدن خواهد شد. بنابراین، قارچ‌های خشک ویتامین دی بیشتری دارند و از نظر طعم و مزه، قارچ‌های شیتاکی خشکی و عطر بیشتری دارند، زیرا در فرایند خشک شدن، ساختار داخلی آن‌ها تغییر یافته و اسانس شیاتک بیشتری تولید می‌شود.

فناوری خشک کردن قارچ شیاتکه بسیار مهم است و این ماده نقش مهمی در شکل، رنگ و عطر قارچ دارد. تجهیزات خشک کن برای اطمینان از کیفیت باید از مولد بخار خشک کن قارچ استفاده کند. مولد بخار باعث تولید سریع بخار و بازده حرارتی بالا می‌شود که در نتیجه دما و رطوبت را هنگام خشک کردن قارچ کنترل می‌کند. مولد بخار خشک کن قارچ ضمن اطمینان از حداکثر ارزش غذایی قارچ، آن را خشک می‌کند.

عناصر مورد نیاز مزرعه قارچ مدرن

مزرعه پرورش قارچ صنعتی و حرفه‌ای باید متشکل از قسمت‌های زیر باشد:

• اتاق‌های رشد با سیستم‌های تهویه مطبوع، تهیو و آبیاری با سیستم کنترل میکرو و تجهیزات لازم برای فرآیندهای کشت (قفسه، توری، میزهای توزین قارچ، فلس و …)
• راهرو ارتباطی که اتاق‌های رشد را به هم مرتبط می‌کند؛
• سردخانه با شوکر؛
• اتاق بسته بندی که جداگانه در مجاورت سردخانه قرار گرفته باشد؛
• سطح شیب دار برای بارگیری که اغلب در داخل انبار بسته بندی قرار دارد؛
• اتاق ماشین چیلر آب؛
• اتاق دیگ بخار.

از صفر تا صد رشد انواع قارچ‌ها

• چرخه: در ساختمان‌های بدون تهویه مطبوع، قارچ‌ها طی دو چرخه رشد می‌کنند: ماه‌های دسامبر یا ژانویه و آگوست. در مزارع مدرن مجهز به سیستم تهویه مطبوع، تولید قارچ در بیش از 8 دوره از سال انجام می‌شود.
• الزامات: قارچ برای رشد خود به نور نیازی ندارد. البته حفظ رطوبت در مناطق تاریک نیز آسان‌تر است. همانطور که می‌دانیم از آنجا که این خوراکی حاوی کلروفیل نیست، پس توانایی جذب دی اکسید کربن را ندارد. عاملی که در موفقیت محصول تاثیر قابل توجهی دارد، نوسان دمای بین 12 تا 20 درجه سانتی‌گراد است. به دلیل مقدار زیاد دی اکسید کربن آزاد شده، اتاق با استفاده از واحدهای تهویه مطبوع و تجهیزات خودکار کاهش فشار تهویه می‌شود.

.

• بستر مناسب: برای کشت این محصول بستر مناسبی لازم است که در حال حاضر می‌توان نوع آماده آن که از جنس میسلیوم است خریداری کرد. این بستر آماده امکان می‌دهد که قارچ را فقط سه هفته پس از بارگیری در قفسه در حال رشد، برداشت کنید. زمینی که برای پرورش قارچ استفاده می‌شود کمپوست قارچ به صورت کود اسب، مرغ یا تخمیری همراه با کاه است که باید با پوشش روی قفسه در حال رشد قرار گیرد و به طور مداوم آب پاشی و بارگیری شود. پس از حدود سه هفته هایپرتروفی میسلیوم (بزرگ شدن یاخته‌ها) روی می‌دهد.
• بازدهی: به ازای هر یک مربع بستر آماده میسلیوم با ضخامت حدود 18 سانتی‌متر، می‌توان بیش از 30 کیلوگرم قارچ پرورش داد. این به آن معنی است که اتاقی با مساحت رشد 560 متر مربع، حدود 17 تن قارچ به دست خواهد داد که مقدار نسبتاً زیادی است، زیرا قارچ در عرض یک روز می‌تواند تا 50 درصد افزایش اندازه داشته باشد.
• بهداشت: یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های این محیط اصطلاحاً کپک سبز نامی‌ده می‌شود. این بیماری می‌تواند کل محصول را از بین ببرد و تشخیص آن در بستر آماده میسلیوم دشوار است. از آنجا که آب بندی اتاق رشد ممکن است همیشه کامل نباشد، بنابراین روشی موثر برای خلاصی از شر میکروارگانیسم‌های ناخواسته، ضدعفونی روزانه مسیرهای عبور قفسه‌ها و ضدعفونی خاک قارچ است. همچنین یک بار در هفته و نیز در فاصله زمانی بین چرخه‌ها، ضدعفونی کامل نیز لازم است. شایان ذکر است که منبع بیماری‌های موجود در قارچ‌ها اغلب خود کارمندان نیز هستند. به همین دلیل ضدعفونی روزانه پیش بندها، استفاده از دستکش‌های یک بار مصرف و تمیزکردن چاقوهای چیدن قارچ بسیار اهمیت دارد.

سیستم‌ها و تاسیسات مورد نیاز پرورش انواع قارچ‌ها

• تجهیزات سرمایش، تهویه هوا و تهویه برای اطمینان از مطلوبیت پارامترهای هوا در داخل اتاق‌های رشد هستند.
• سیستم کنترل هوای محیط‌های بسته، امکان کنترل کلیه پارامترهای داخل اتاق رشد را فراهم می‌آورد. این سیستم‌ها برای اندازه گیری رطوبت، دما و غلظت دی اکسید کربن ضروری است.
• سیستم آبیاری زمینی که روی هر قفسه پرورش قارچ نصب می‌شود و شامل منبع اصلی آب مجهز به پمپ تغذیه است که توسط اینورتر و نازل‌های پاشش، کنترل شده است. این سیستم توسط قطعات هیدرولیکی تکمیل می‌شود تا امکان باز و بسته شدن خودکار دریچه‌ها فراهم شود.
• سیستم روشنایی برای اتاق‌ قارچ‌های درحال رشد که به صورت لامپ‌های LED مقاوم تعبیه می‌شوند.

کاربرد دیگ بخار در پرورش انواع قارچ‌ها

از آنجا که کپک‌ها به سرعت می‌توانند قارچ‌ها را نابود کنند، طراحی صحیح و ساخت تاسیسات جامع تهویه و گرمایش از جمله دیگ بخار، جنبه مهمی در پرورش قارچ محسوب می‌شود. بخار حاصل از دیگ بخار، بستر ضدعفونی خاک قارچ را فراهم می‌سازد. طیف گسترده‌ای از انواع دیگ‌های بخار برای ضدعفونی کردن قارچ‌ها از جمله یک ساله و دو ساله در دسترس هستند که برخی از آن‌ها از دقت و سطح ایمنی بالا برخوردار هستند و به صورت اتوماتیک کار می‌کنند. عمده تامین کنندگان این نوع دیگ‌های بخار در آسیا واقع شده و بهترین کشور یا منطقه تامین کننده آن کشور چین است.

عملکرد دیگ بخار مولد کاملاً متفاوت است. آب و بخار سیستم تغذیه در اصل از یک لوله طولانی عبور می‌کنند که به صورت تعدادی سیم پیچ لوله‌ای است که به صورت سریالی به هم متصل شده‌اند. طراحی افقی یا عمودی در این مونتاژ به گونه‌ای است که در قسمت اول سیم پیچ لوله تا دمای تبخیر گرم می‌شود و در قسمت دوم تبخیر می‌شود. شدت گرما، جریان آب تغذیه و اندازه طول لوله به گونه‌ای طراحی می‌شود که آب در خروجی لوله کاملاً تبخیر شود.

از سال 1998 در مزارع پرورش قارچ، دیگ بخار مولد نصب شد تا از رشد کپک جلوگیری شود که مشعل منحصر به فرد با تولید میزان کم اکسیدهای ازت و کربن مونواکسید تمام نیازهای محیط پرورش قارچ را تامین کرده و در نتیجه نیازهای انرژی و مصرف سوخت را کاهش می‌دهد. همچنین به دلیل کاهش میزان انتشار اکسیدهای ازت، نگرانی‌های زیست محیطی و ایمنی عملکرد را هم فراهم می‌آورد.

ژنراتورهای بخار اندازه کوچکی دارند و در دو پیکربندی استاندارد برای برآوردن نیازهای مشتریان ساخته شده‌اند.

آماده سازی خاک پوششی (بستر غذایی) مزرعه پرورش قارچ

اجزای آماده سازی خاک پوشش (ذغال سنگ نارس و آهک) ، باید در مکان‌های ویژه ذخیره شوند. اتاق مجاور محل ذخیره خاک پوششی باید تمیز نگه داشته شود و به طور منظم (هفته‌ای یک بار) باید به منظور از بین بردن آفات و بیماری‌های خطرناک برای قارچ، داخل و اطراف آن ضدعفونی شود. هنگام تهیه و استفاده از مخلوط پوشش، اجازه تماس کفش و تجهیزات مورد استفاده نباید فراهم شود. مخلوط پوشش و اجزای آن فقط باید در مخازن کاملاٌ تمیز به اتاق‌های رشد منتقل شوند و استفاده از لایه پوشش با استفاده از فناوری صورت گیرد.

پس از پایان کار، درب اتاق‌های رشد باید بسته باشد و پس از استفاده از لایه پوشش، بقایای مخلوط را از راهرو کار و اتاق رشد خارج کنید. سپس کف، ماشین آلات و تجهیزات را تمیز کنید. در طول فرآیند، هیچ عملی با استفاده از لایه پوشش و مرتبط با راهرو کار نباید صورت گیرد و مسیر عبور باید بسته باشد.

دستگاه ضدعفونی کننده محیط پرورش قارچ

طیف گسترده‌ای از انواع دستگاه‌های ضدعفونی خاک قارچ در دسترس قرار دارد. از جمله آن‌ها می‌توان از اتوکلاو قارچ، دیگ بخار صنعتی، دیگ بخار ضدعفونی کننده 55 گالنی و… نام برد. قارچ‌های تهاجمی، مانند صدف‌ها، ممکن است برخی از قارچ‌های دیگر را از بین ببرند و نیازی به استریل بستر قبل از پرورش ندارند. با این حال، به طور معمول، بستر پرورش قارچ باید به درستی ضدعفونی شود تا عملکرد به حداکثر و زمان رشد به حداقل برسد.

محصولاتی که برای از بین بردن آلاینده‌ها به اتوکلاو یا ضدعفونی کننده نیاز دارند، معمولاً محفظه‌هایی محصور هستند که بخار را برای استریل محصولات در صنایع غذایی یا دارویی وارد می‌کنند. این محفظه‌ها معمولاً تحت فشار قرار می‌گیرند.

در میان تعداد زیاد مواد ضدعفونی کننده، تنها سه ماده وجود دارند که قادر به از بین بردن همه ارگانیسم‌های آزمایش شده در حداقل چهار ساعت زیر لایه پوشش یک سانتی متری بودند. در واقع بیشتر مواد ضدعفونی کننده صنعتی برای استفاده در مزارع قارچ و ضدعفونی خاک قارچ مناسب نیستند. انتخاب محصولات مناسب با آزمایش کارآیی در برابر بیماری‌های مهم و ایجاد تغییر در عواملی که به طور معمول باعث کاهش کارآیی در محیط مزرعه قارچ می‌شوند، امکان پذیر است.

نتیجه گیری و جمع بندی

دما در رشد قارچ بسیار تاثیرگذار است و تغییر آن یعنی کاهش دما کمتر از 10 درجه و افزایش آن بیشتر از 30 درجه، موجب کاهش رشد قارچ می‌شود. استفاده از دیگ بخار علاوه بر کنترل دما، باعث حفظ رطوبت محیط نیز می‌شود. از آنجا که پرورش انواع قارچ‌ها بیشتر در فصل زمستان صورت می‌گیرد بنابراین متعادل نمودن دما و همچنین حفظ رطوبت، اهمیت فزاینده‌ای خواهد داشت و علاوه بر آن هزینه‌های جانبی مانند مصرف برق را نیز کاهش می‌دهد.

 

سؤالات متداول

1. الزامات مورد نیاز برای تولید 5600 تا 5800 تن قارچ چیست؟

در طی یک سال به طور تقریبی به موارد زیر نیاز است:

• مصرف آب: 3400 مترمکعب
• منطقه برای سرمایه گذاری: دست کم 3 هکتار
• مصرف برق: 1600 کیلووات
• مصرف گاز: 320 الی 400 مترمکعب

2. مزایای پرورش انواع قارچ‌ها چیست؟

پرورش انواع قارچ‌ها می‌تواند سرگرمی بسیار جالب با نتایج خوشمزه باشد که به دلیل هینه کم نهاده‌ها و ارزش بالای محصول، می‌تواند به راحتی به تجارت کوچک و سودآور تبدیل شود. آن‌ها سالم و مقوی هستند و برخی از آن‌ها دارای خواص دارویی هستند. قرن‌ها است که قارچ‌های طاقچه‌ای براکی برای تولید یک چای دارویی استفاده شده است و اکنون در کنار درمان‌های معمول اچ. آی. وی برای کمک به بازیابی سیستم ایمنی بدن استفاده می‌شود.

3. آیا در شرایط کنونی پرورش قارچ به صرفه است؟

امروزه، انواع قارچ‌ها غذایی با ارزش و محبوب محسوب می‌شوند زیرا از نظر کالری، کربوهیدرات، چربی و سدیم بسیار متناسب هستند، همچنین فاقد کلسترول هستند. علاوه بر این،  آن‌ها مواد مغذی مهمی از جمله سلنیوم، پتاسیم، ریبوفلاوین، نیاسین، ویتامین D، پروتئین و فیبر را تامین می‌کنند. بنا به همین دلایل کشت انواع قارچ‌ها یکی از سودآورترین تجارت‌های کشاورزی است که با سرمایه گذاری و فضای کم می‌توان آن را شروع کرد. برای نمونه، کشت قارچ در هند به عنوان منبع جایگزین درآمد بسیاری از افراد محسوب می‌شود.

4. هزینه شروع کسب و کار کشت قارچ چگونه است؟

از آنجا که پرورش انواع قارچ‌ها به تجهیزات گران قیمت زیادی احتیاج ندارد، به ویژه اگر در حجم کم شروع کنید، هزینه‌های راه اندازی کاملاً مقرون به صرفه خواهد بود. برای نمونه، در منطقه‌ای به مساحت 100 فوت مربع، تولیدکنندگان با شش چرخه رشد، یا حدود یک برداشت در هر هشت هفته به طور متوسط حدود 2400 پوند در سال برداشت خواهند داشت که در آمد سالانه 15000 دلاری برایشان به همراه خواهد داشت.